1. Θέση και σημασία
Πρόκειται για βραχονησίδα ανάμεσα στην Πάρο και την Αντίπαρο. Το 4000 π.Χ. περίπου, κατά την Ύστερη Νεολιθική περίοδο, όταν χρονολογείται ο οικισμός που αποκαλύφθηκε σε αυτή, αποτελούσε ένα ακρωτήριο στην άκρη του τμήματος της γης που ένωνε τα δύο μεγαλύτερα νησιά. Η θέση εύλογα ήταν σημαντική για τον έλεγχο της θαλάσσιας διόδου. Ο Σάλιαγκος, μαζί με άλλες τρεις σύγχρονες θέσεις, τη Μαύρη Σπηλιά στη Μύκονο, το Βουνί στην Αντίπαρο και την Αγριλιά στη Μήλο, συνιστούν τον αποκαλούμενο Πολιτισμό του Σάλιαγκου. Στο Σάλιαγκο βρέθηκε μεγάλος αριθμός τέχνεργων οψιανού, προερχόμενων από τη Μήλο, γεγονός που υποδηλώνει τη χρήση πλωτών μέσων για τη μεταφορά τους και τη γνώση ναυσιπλοΐας από τους ανθρώπους της εποχής αυτής.
2. Ανασκαφές και ευρήματα
Το νησί επισκέφθηκε το 1959 ο τότε επιμελητής Αρχαιοτήτων Νικ. Ζαφειρόπουλος, ο οποίος και εντόπισε τα κατάλοιπα προϊστορικού οικισμού. Η συστηματική ανασκαφή τελικά πραγματοποιήθηκε από τους C. Renfrew και J.D. Evans της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής κατά τα έτη 1964-1965.
Τα σπίτια που ανασκάφηκαν ήταν τετράγωνης κάτοψης, με λίθινους ή πλινθόχτιστους τοίχους, χτισμένους πάνω σε λίθινα θεμέλια. Τα σπίτια είχαν ελαφριά ανωδομή, ενώ ο οικισμός περιβαλλόταν από τείχος. Δεν έχουν εντοπιστεί οι χώροι ταφής των κατοίκων και επομένως οι γνώσεις μας για τον πολιτισμό της εποχής προέρχονται αποκλειστικά από τα οικιστικά κατάλοιπα. Εκτός από οψιανό ήρθαν στο φως αντικείμενα και εργαλεία από πηλό και λίθο, ενώ αξίζει να σημειωθεί η παντελής απουσία του μετάλλου, τόσο συχνού σε άλλες θέσεις της ίδιας περιόδου. Συλλέχθηκαν δύο μαρμάρινα ειδώλια: ένα ημίεργο (η επονομαζόμενη «Καθιστή Κυρία» ή «Παχιά Κυρία») και ένα βιολόσχημο, καθώς και ελάχιστα οστέινα περίαπτα.
Οι κάτοικοι ασχολούνταν με την κτηνοτροφία και εξέτρεφαν πρόβατα, βοοειδή, κατσίκια και χοίρους, καθώς το κρέας φαίνεται να αποτελούσε τη βασικότερη τροφή τους. Στη διατροφή τους όμως περιλαμβάνονταν και ψάρια μεγάλου μεγέθους, π.χ. τόνοι, όπως διαπιστώθηκε από τη μεγάλη ποσότητα οστών που συλλέχθηκαν και υποδηλώνουν τη γνώση αλιείας σε βαθιά νερά.