1. Γεωγραφική θέση Νησί του ανατολικού Αιγαίου, πολύ κοντά στο νοτιοδυτικό τμήμα της Σάμου και στο ανατολικό της Ικαρίας (Άγιος Κήρυκος). Ανήκει στο ομώνυμο νησιωτικό σύμπλεγμα, που αποτελείται από τρία νησιά: τους Φούρνους, τη Θύμαινα και τον Άγιο Μηνά, καθώς και από μικρότερες βραχονησίδες.
2. Φυσικό περιβάλλον - Γεωμορφολογία
Το νησί ανήκει γεωλογικά στην κυκλαδική ενότητα. Τα πετρώματά του είναι σχιστολιθικά συνήθως στα χαμηλότερα μέρη των λόφων και ασβεστολιθικά στα υψηλότερα. Οι ακτές είναι απόκρημνες, χαρακτηριστικές του αιγαιακού τοπίου, γεμάτες κόλπους και κολπίσκους προστατευμένους από τα έντονα καιρικά φαινόμενα. Τρεις από αυτούς, το Σκαλόφωνο, το Μπαλί και το Ελιδάκι, μαζί με το λιμάνι των Φούρνων, είναι γνωστοί από τα αρχαία χρόνια. Κάποιοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι ο τύραννος της Σάμου Πολυκράτης τα χρησιμοποιούσε ως αραξοβόλια για το στόλο του το χειμώνα. Σε αυτή την ποικίλη γεωμορφολογία οφείλεται η δυσανάλογα μεγάλη ακτογραμμή του νησιού, αλλά και ολόκληρου του συμπλέγματος γενικότερα. Η θαλάσσια περιοχή χαρακτηρίζεται από μικρά βάθη και σχετικά μικρές κλίσεις. Ο ορυκτός πλούτος περιορίζεται στο μάρμαρο των τεσσάρων λατομείων, που όμως δε χρησιμοποιούνται σήμερα. Η εκμετάλλευσή τους τοποθετείται στους αρχαίους χρόνους. Υποστηρίζεται μάλιστα η άποψη ότι τα λατομεία αυτά προμήθευσαν τη Μίλητο και άλλες ιωνικές πόλεις με οικοδομικό υλικό. Συγκεκριμένα στο λατομείο που βρίσκεται στη θέση Πετροκοπιό αποκαλύφθηκαν τμήματα αρχιτεκτονικών μελών. Ένα δεύτερο προμήθευσε το μάρμαρο για το τζαμί του Κιλίτς Αλή Πασά στην Κωνσταντινούπολη. Η χλωρίδα και η πανίδα του νησιού, αν και ελλιπώς μελετημένες, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Για το λόγο αυτό οι Φούρνοι έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα «Natura 2000». Πολλά είδη αρωματικών φυτών, με κυρίαρχα το θυμάρι, το θρούμπι, τη φασκομηλιά και το ρείκι, αφθονούν στα σχιστολιθικά εδάφη, ενώ στα ασβεστολιθικά ο σχίνος, η κουμαριά και ο φίδας. Δε λείπουν βέβαια και οι ελαιώνες. Πληθωρική είναι η παρουσία του μανδραγόρα, ο οποίος σπάνια παρατηρείται σε άλλα μέρη της Ελλάδας. Πρόκειται για φυτό ποώδες με πλατιά φύλλα, οι καρποί του οποίου, αν φαγωθούν, προκαλούν αντισπαστικές και υπνωτικές ιδιότητες. Παλαιότερα υπήρχαν σε βορινές, ως επί το πλείστον, περιοχές μερικά δασύλλια από κουμαριές, χαρουπιές και σχίνους, αλλά η αλόγιστη υλοτομία στα χρόνια του Μεσοπολέμου και η εντατική βόσκηση, που συνεχίζεται και σήμερα, έχουν προκαλέσει μεγάλη υποβάθμιση και έντονα φαινόμενα διάβρωσης. Η πανίδα των Φούρνων είναι εξίσου σημαντική. Η θαλάσσια περιοχή στηρίζει πληθυσμούς της μεσογειακής φώκιας monachus monachus, οι οποίοι απειλούνται από την ανθρώπινη παρέμβαση, αλλά και διάφορα είδη δελφινιών και θαλάσσιων χελωνών. Το νησί συμπεριλαμβάνεται και στις 196 σημαντικές για τα πουλιά περιοχές της Ελλάδας (Σ.Π.Π.Ε.), καθώς είναι τόπος αναπαραγωγής πουλιών όπως ο μαυροπετρίτης (είδος γερακιού), ο σπιζαετός και η νησιωτική πέρδικα. Αποτελεί επίσης περιοχή ιδιαίτερης σημασίας για τα μεταναστευτικά είδη, ιδιαίτερα τους ερωδιούς. 3. Ιστορία Κατά την Αρχαιότητα οι Φούρνοι ονομάζονταν Κοράσιοι νήσοι (υπάρχει σήμερα βραχονησίδα με το όνομα Κορασίδα). Ο φιλόσοφος Πορφύριος της Τύρου (3ος αιώνας) τους αποκαλεί Κορσεάς, ονομασία που κρατούν και σήμερα. Ο Ενετός γεωγράφος Βenedetto Bordone (1537) ονομάζει τα νησιά Fornelli (μικροί φούρνοι). Επίσης σε χάρτες απαντούν και τα ονόματα Μελάνθη, Φορτιόλε και Κουρσοί. Σύμφωνα με υποθέσεις, οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού ήταν Ίωνες (Μιλήσιοι). Από τα πρώτα χρόνια της Βυζαντινής εποχής και σε όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα αποτελούσαν ορμητήριο των Ελλήνων και ξένων πειρατών, γι’ αυτό το λόγο ερημώθηκαν. Κατοικήθηκαν πάλι το 1770, όταν ο μοναχός Νήφων ερχόμενος από την Πάτμο με άλλους πέντε μοναχούς έχτισε στη θέση Κουμάρα το εξωκλήσι της Ευαγγελίστριας και ένα κελί. Αργότερα δημιουργήθηκε ο πρώτος οικισμός από κατοίκους των Δωδεκανήσων. Μετά την Ελληνική Επανάσταση οι Φούρνοι περιήλθαν στην κυριότητα ενός Πάτμιου ναυτικού, ως αντάλλαγμα για τις υπηρεσίες του στον οθωμανικό στόλο. Αργότερα, μετά την εφαρμογή του νέου νόμου περί επαρχιακής διοίκησης (1864), εγκαταστάθηκε εκεί οθωμανική φρουρά. Στις 3 Νοεμβρίου 1912 έγινε η επίσημη ένωσή τους με την Ελλάδα. 4. Αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία Εκτός από τα λατομεία υπάρχουν στο νησί και άλλες ενδείξεις για την ύπαρξη σημαντικού οικισμού κατά την Αρχαιότητα. Στο λόφο Άγιος Γεώργιος, βόρεια του χωριού Φούρνοι, σώζεται τμήμα κυκλώπειου τείχους από επεξεργασμένους λίθους. Στην κορυφή του λόφου υπήρξε ακρόπολη και ιερό. Έχουν βρεθεί επίσης επιγραφές, που αναφέρουν τους θεούς της Σαμοθράκης και τον κτήτορα της ακρόπολης, ενώ σε εντοιχισμένη πέτρα αναγράφεται αφιέρωση στον Ερμή. Από την ίδια θέση, αλλά και από το Πετροκοπιό, προέρχονται λίθινοι σαρκοφάγοι της Ύστερης Αρχαιότητας. Μια τέτοια σαρκοφάγος, σε σημείο της οποίας σώζεται επιγραφή, είναι τοποθετημένη στην πλατεία των Φούρνων. Στο Καμάρι έχουν εντοπιστεί ερείπια αρχαίου ναού, ενώ λίγα μέτρα από την ακτή, στο βυθό της θάλασσας, απομεινάρια διάφορων κτισμάτων. Τέλος, ερείπια από θεμέλια αρχαίου ναού (αφιερωμένου στον Ποσειδώνα, σύμφωνα με μια άποψη) βρίσκονται στη θέση Αγία Τριάδα της Χρυσομηλιάς. 5. Το νησί κατά τα τελευταία χρόνια Σήμερα στους Φούρνους υπάρχουν δύο μεγάλοι οικισμοί: το ομώνυμο χωριό, που είναι το λιμάνι και η πρωτεύουσα του νησιού, έδρα του δήμου και όλων των αρχών, και η Χρυσομηλιά. Υπάρχουν όμως και μικρότεροι οικισμοί, όπως το Καμπί και το Καμάρι. Σημαντικό είναι ότι, παρόλο που άλλα μικρά νησιά ερημώνονται, ο πληθυσμός των Φούρνων παραμένει αμείωτος από το Μεσοπόλεμο έως σήμερα. Σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού είναι ναυτικοί, ενώ ο σύγχρονος αλιευτικός στόλος έχει αναδείξει το νησί σε ένα από τα μεγαλύτερα αλιευτικά κέντρα της Ελλάδας. Πέρα από την αλιεία, σημαντική οικονομική δραστηριότητα παραμένει η κτηνοτροφία, ενώ η γεωργία έχει σχεδόν εγκαταλειφθεί. Συμπληρωματική απασχόληση είναι η συνεχώς αναπτυσσόμενη μελισσοκομία. Το άσπρο και το γαλάζιο είναι τα χαρακτηριστικά χρώματα των παλιών και καλοδιατηρημένων σπιτιών του νησιού, που εντυπωσιάζουν με την απλότητά τους. Εξίσου μεγάλη εντύπωση προκαλεί ο αμφιθεατρικά χτισμένος ομώνυμος οικισμός. Άξιοι αναφοράς είναι και οι τρεις μύλοι στην είσοδο του χωριού Καμπί. Το ελληνικό κράτος έχει χαρακτηρίσει τους Φούρνους περιοχή που χρήζει ιδιαίτερης προστασίας. |