1. Θέση, μορφολογία και φυσικό περιβάλλον

Το Φαρμακονήσι ή Φαρμάκο βρίσκεται δίπλα στα μικρασιατικά παράλια, ΝΑ του Αγαθονησίου και 12 ναυτικά μίλια ΒΑ της Λέρου. Πρόκειται για άγονη, κατ' ουσίαν ακατοίκητη σήμερα νησίδα με υψόμετρο 106 μ. Η περιοχή έχει χαρακτηριστεί ως οικοσύστημα ιδιαίτερης βιολογικής σημασίας. Το νησί είναι άγονο και άνυδρο αλλά η βλάστηση με τους θαμνότοπους και τους αραιούς κέδρους, καθώς και η απουσία ανθρώπων και οικόσιτων ζώων, το καθιστούν πολύτιμο φυσικό καταφύγιο για τα μεταναστευτικά υδρόβια πουλιά, όπως ο σπάνιος αιγαιογλάρος και ο μαυροπετρίτης. Το θαλάσσιο οικοσύστημα είναι επίσης πλούσιο. Στο Φαρμακονήσι, πριν από λίγα χρόνια η τοπική οικονομία εξαρτιόταν αποκλειστικά από την αλιεία. Mε την υποβάθμιση της παράκτιας αλιείας το νησί εγκαταλείφθηκε. Σήμερα υπάρχει μόνο επανδρωμένο στρατιωτικό φυλάκιο.

2. Ιστορική αναδρομή

Το νησί κατά την Αρχαιότητα ονομαζόταν Φαρμακούσα. Οικιστικά ίχνη από κυκλώπεια τείχη καθώς και πλούσια θαλάσσια ευρήματα δηλώνουν τη στρατηγική του θέση. Σύμφωνα με αναφορές του Πλουτάρχου, το 74 π.Χ. πειρατές από την Τραγαία (Αγαθονήσι) έπιασαν και κράτησαν όμηρο στο Φαρμακονήσι τον Ιούλιο Καίσαρα που απελευθερώθηκε μετά την καταβολή λύτρων. Ύστερα από την απελευθέρωσή του ο Καίσαρας καταδίωξε και εξόντωσε τους πειρατές.

Δίπλα στο μικρό λιμάνι υπάρχουν οι περίφημοι θόλοι που χρονολογούνται από τον 1ο αι. μ.Χ. Από κάποιους αεραγωγούς που έχουν στην οροφή τους προκύπτει η υπόθεση ότι κατά πάσα πιθανότητα χρησίμευαν ως μεγάλες αποθήκες συντήρησης τροφίμων.

Το 1088, το νησί με το χρυσόβουλο του Αλέξιου Κομνηνού περιέρχεται στη Μονή της Πάτμου και χρησιμοποιείται ως βοσκότοπος της μονής. Η μοναδική εκκλησία του νησιού, ο Αϊ – Γιώργης, χτίστηκε το Μάιο του 1921. Κατά τη διάρκεια του Α΄ και του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου το νησί χρησιμοποιήθηκε ως κρησφύγετο του ελληνικού στόλου.