1. Θέση και μορφολογία των ακτών

Οι Λειψοί βρίσκονται ανάμεσα στην Πάτμο και τη Λέρο. Ο πλούσιος διαμελισμός των ακτών του μαζί με τις μικρές νησίδες, από τις οποίες ξεχωρίζει το Μακρονήσι με την εντυπωσιακή μορφολογία των βράχων και τη σπηλιά, έχουν κάνει το νησί δημοφιλή τουριστικό προορισμό.

2. Ονομασία

Μυθολογικά οι Λειψοί ταυτίζονται με την Ωγυγία, το νησί της νύμφης Καλυψούς, που υποδέχτηκε και προσπάθησε να κρατήσει για πάντα κοντά της τον Οδυσσέα. Σε μαρμάρινη πλάκα του 2ου-3ου αι. π.Χ. το νησί αναφέρεται ως Λεψία. Αργότερα αναφέρεται ως Λειψός, Λιψός ή και Λειψώ, ονομασία που χρησιμοποιείται ακόμα από τους κατοίκους, για να επικρατήσει τελικά η επίσημη σήμερα Λειψοί.

3. Ιστορική αναδρομή και μνημεία

Οι Κάρες κάτοικοι του νησιού περίπου το 1200 π.Χ. αντικαταθίστανται από τους Δωριείς. Μια μαρμάρινη πλάκα με επιγραφή που αναφέρεται σε κατοίκους από τη Μίλητο μαρτυρεί την έλευση των Ιώνων της μικρασιατικής αυτής πόλης, που ακολούθησε αργότερα.

Στο μουσείο του νησιού σώζονται ευρήματα από τη Μυκηναϊκή (1600-1100 π.Χ.) και τη Γεωμετρική εποχή (1100-800 π.Χ.). Λείψανα θεμελίων αρχαίας οχύρωσης του 4ου αι. π.Χ. καθιστούν βάσιμη την υπόθεση για την ύπαρξη ακρόπολης στο λόφο ΝΑ του σημερινού οικισμού, όπου πρέπει να ήταν και η τοποθεσία της αρχαίας πόλης. Ανάμεσα στην πόλη και την ακρόπολη υπήρχε εκτεταμένη νεκρόπολη που χρησιμοποιούνταν από τους Κλασικούς χρόνους μέχρι και τη Ρωμαϊκή περίοδο. Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου (431-404 π.Χ.) τα πλοία των δύο αντιμαχόμενων πλευρών αγκυροβολούν στα νησιά της περιοχής.

Στην Παναγιά του Κουσέλιου υπάρχουν λείψανα θεμελίων παλαιοχριστιανικής εκκλησίας με μεγάλο βαπτιστήριο σε σχήμα σταυρού. Κατά τη Βυζαντινή περίοδο η έξαρση της πειρατείας οδηγεί στη δημογραφική κάμψη του νησιού, το οποίο και γίνεται άντρο των πειρατών.

Το 1088 ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός με χρυσόβουλο παραχωρεί στο μοναχό Χριστόδουλο την Πάτμο και τα γύρω νησιά, μεταξύ των οποίων και τους Λειψούς, που περνούν έτσι στη δικαιοδοσία της Μονής της Πάτμου. Για 6 περίπου αιώνες το νησί λειτουργεί ως αγρόκτημα και βοσκοτόπι της Μονής. Το 1308 οι Λειψοί, όπως και τα υπόλοιπα νησιά της Δωδεκανήσου, καταλαμβάνονται από τους Ιωαννίτες Ιππότες. Το 1522 το νησί περιέρχεται στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Σύμφωνα με κάποιες πηγές, το 1669, μετά την υποταγή της Κρήτης στους Οθωμανούς, Κρητικοί θα ζητήσουν καταφύγιο στους Λειψούς.

Στην επανάσταση του 1821 προσφέρει φιλοξενία στον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Θεόφιλο και στους Υδραίους, Ψαριανούς και Σπετσιώτες ναυάρχους. Αργότερα, με την υπογραφή της Συνθήκης της Κωνσταντινούπολης στις 9 Ιουλίου του 1832, επανέρχεται στην εξουσία των Οθωμανών. Το 1912 περνά στην κυριαρχία των Ιταλών, το 1943 στα χέρια των Γερμανών και το 1945 σε προσωρινή αγγλική διοίκηση. Τέλος, το 1948 πραγματοποιείται η ένωση των Λειψών με την Ελλάδα.

Στο νησί υπάρχει μεγάλος αριθμός εκκλησιών, πολλές από τις οποίες ανακαινίστηκαν και συντηρήθηκαν από τον αρχιμανδρίτη Νικηφόρο Κουμουνδούρο. Οι υπόλοιπες συντηρούνται σήμερα από τους ίδιους τους κτήτορες. Από τις τοπικές σπεσιαλιτέ ξεχωρίζει το λειψιώτικο ψωμί με άρωμα από γλυκάνισο, μαστίχα και μοσχοκάρυδο, καθώς και το ντόπιο μαύρο γλυκό κρασί. Κατά τη διάρκεια της ιταλικής κατοχής, αυτό το κρασί, γνωστό ως «Άναμμα», τροφοδοτούσε το Βατικανό. Οι Λειψοί ανήκουν στην ένωση οινοποιητικών πόλεων της Ευρώπης «Resevil» και στις 10 Αυγούστου έχει καθιερωθεί η Γιορτή του Κρασιού.

4. Η Παναγιά του Χάρου

Η Παναγιά του Χάρου είναι μια από τις πιο παλιές εκκλησίες του νησιού, που έχει χτιστεί γύρω στο 1600 μ.Χ. από μοναχούς της Μονής της Πάτμου. Η εκκλησία ονομάστηκε έτσι από την εικόνα της, όπου παρουσιάζεται η Παναγία να κρατά στα χέρια της τον εσταυρωμένο Χριστό. Στις 23 Αυγούστου, στα εννιάμερα της Παναγίας, η εκκλησία γιορτάζει και πλήθος κόσμου έρχεται από τα γύρω νησιά.
Από τον Απρίλιο του 1943 θεωρείται πως επαναλαμβάνεται το θαύμα με τους κρίνους. Την άνοιξη τοποθετούνται από τους πιστούς κρίνοι πάνω στην εικόνα και αφήνονται να ξεραθούν. Τον Αύγουστο τα ξεραμένα κλαδιά υποτίθεται πως βγάζουν μπουμπούκια και ανήμερα της γιορτής ανθίζουν. Μετά τον εσπερινό στήνεται υπαίθριο πανηγύρι στις δύο πλατείες του χωριού, που κρατά μέχρι το ξημέρωμα.