1. Εισαγωγή

Το Αιγαίο περιλαμβάνει διοικητικά τις περιφέρειες Βορείου και Νοτίου Αιγαίου, οι οποίες απαρτίζονται από τους νομούς Λέσβου, Χίου, Σάμου, Κυκλάδων και Δωδεκανήσων. Η συνολική επιφάνεια των νησιών του Αιγαίου καλύπτει 9.122 τ.χλμ., αποτελώντας το 6,9% του συνόλου της χώρας. Διαθέτοντας 508.807 κατοίκους το Αιγαίο συγκεντρώνει το 4,6% του συνολικού πληθυσμού σημειώνοντας πληθυσμιακή πυκνότητα της τάξης των 54,4 κατοίκων ανά τ.χλμ. (βλ. Βοηθητικοί Κατάλογοι).

2. Μακροοικονομικές εξελίξεις

Το παραγόμενο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (Α.Ε.Π.) στο Αιγαίο, σύμφωνα με τα στοιχεία του 2002 (Ε.Σ.Υ.Ε.), ανέρχεται σε 7.245 εκατομμύρια ευρώ (σε τρέχουσες τιμές) και παράγεται κατά 62,9% στο Νότιο Αιγαίο και κατά 37,1% στο Βόρειο Αιγαίο. Η οικονομία του Αιγαίου χαρακτηρίζεται από συγκέντρωση δραστηριοτήτων του τριτογενή τομέα, ο οποίος παράγει το 76,87% της συνολικά παραγόμενης Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας (Α.Π.Α.). Μικρότερη Α.Π.Α. παράγουν φορείς του δευτερογενή τομέα, ήτοι το 12,19% της Α.Π.Α., και του πρωτογενή τομέα, όπου παράγεται το 10,93% της συνολικά παραγόμενης Α.Π.Α. Κατά την περίοδο 1995-2002 η οικονομία του Αιγαίου παρουσίασε βελτίωση, η οποία αποτυπώνεται μέσω της αύξησης της Α.Π.Α. σε ποσοστό 99,6%. Στους επιμέρους οικονομικούς τομείς δραστηριοτήτων ο πρωτογενής τομέας κατά την ίδια περίοδο σημείωσε τη μεγαλύτερη αύξηση (ποσοστό 124,3%), ακολουθεί ο τριτογενής τομέας (102,5%) και τέλος ο δευτερογενής τομέας (67,6%).

Σε επίπεδο νομού, προκύπτει ότι το 41,5% του Α.Ε.Π. του Αιγαίου παράγεται στο νομό Δωδεκανήσου, το 22,3% στη Λέσβο και το 21,4% στις Κυκλάδες. Σημαντική εξέλιξη παρουσιάζει το Α.Ε.Π. του Αιγαίου κατά την οκταετία 1995-2002, όπου παρατηρείται αύξηση της τάξης του 104,4%. Παρόμοιες αυξήσεις παρατηρούνται και στις επιμέρους περιφέρειες: το Α.Ε.Π. της περιφέρειας Βορείου Αιγαίου σημείωσε κατά την περίοδο 1995-2002 αύξηση ποσοστού 111,1%, ενώ η αντίστοιχη αύξηση της παραγωγής στην περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου ήταν της τάξης του 100,3%. (βλ. Βοηθητικοί κατάλογοι)

Το κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. στο Αιγαίο ανέρχεται σε 14.149 ευρώ (τρέχουσες τιμές 2002), όταν στις επιμέρους περιφέρειες Βορείου και Νοτίου Αιγαίου αυτό φτάνει τα 13.147 ευρώ και 15.152 ευρώ αντίστοιχα (πέμπτη και δεύτερη θέση μεταξύ των περιφερειών της χώρας με το υψηλότερο κατά κεφαλήν Α.Ε.Π.). Οι νομοί με τη σημαντικότερη συμβολή στη διαμόρφωση όπου το κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. ανέρχεται σε 15.803 ευρώ, 14.961 ευρώ και 14.031 ευρώ αντίστοιχα του κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. του Αιγαίου είναι οι: Δωδεκανήσου, Λέσβου και Κυκλάδων. Εξετάζοντας την εξέλιξη του κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. του Αιγαίου κατά την περίοδο 1995-2002 διαπιστώνεται μεγάλη συνολική αύξηση της τάξης σχεδόν του 100% (96,9%), ενώ παράλληλα ο Μέσος Ετήσιος Ρυθμός Μεταβολής ανήλθε σε 9,8%.

Σημαντικά κεφάλαια σε καταθέσεις διαθέτουν οι κάτοικοι του Αιγαίου, όπως αποδεικνύουν στοιχεία του 2002. Αυτές ανέρχονται σε 8.740 ευρώ ανά κάτοικο, αρκετά υψηλότερα από τις αντίστοιχες καταθέσεις σε σύνολο χώρας (6.090 ευρώ). Επίσης οι περιφέρειες του Αιγαίου καταλαμβάνουν τις δύο πρώτες θέσεις μεταξύ των περιφερειών της χώρας με το υψηλότερα κεφάλαια καταθέσεων (Νότιο Αιγαίο: 8.820 ευρώ και Βόρειο Αιγαίο: 8.650 ευρώ). Στην ευημερία των κατοίκων του Αιγαίου συνηγορούν και τα στοιχεία του 2002 για το δηλωθέν εισόδημα και το φόρο εισοδήματος. Πιο συγκεκριμένα, οι κάτοικοι του Αιγαίου δηλώνουν κατά μέσο όρο 11.300 ευρώ, αρκετά υψηλότερο ποσό από το μέσο όρο της χώρας (10.400 ευρώ), ενώ ο φόρος που καλούνται να καταβάλουν κατά μέσο όρο φορολογουμένων ανέρχεται σε 790 ευρώ, όταν το αντίστοιχο ποσό σε σύνολο χώρας κυμαίνεται στα 660 ευρώ.

3. Απασχόληση – Αγορά εργασίας

Η αγορά εργασίας του Αιγαίου χαρακτηρίζεται από υψηλή συγκέντρωση στον τριτογενή τομέα δραστηριοτήτων της οικονομίας. Πιο συγκεκριμένα, ο τομέας αυτός συγκεντρώνει (2002) το 65,35% του συνόλου των απασχολουμένων του Αιγαίου (μεγαλύτερο από το αντίστοιχο ποσοστό απασχολουμένων σε επίπεδο συνόλου χώρας). Στο δευτερογενή τομέα απασχολείται το 19,9% (χαμηλότερο από το ποσοστό σε σύνολο χώρας: 22,5%), ενώ στον πρωτογενή τομέα το 14,75% (χαμηλότερο από το ποσοστό σε σύνολο χώρας: 16,1%).

Το 53,7% του συνόλου του πληθυσμού του Αιγαίου ηλικίας 15-64 ετών εργάζεται. Εξετάζοντας την απασχόληση με κριτήριο το φύλο και επικεντρώνοντας την ανάλυση στην οικονομικά ενεργή ηλικιακή κατηγορία 15-64 ετών, προκύπτει ότι απασχολείται ποσοστό 72,1% των ανδρών, ενώ από τις γυναίκες απασχολείται μόλις το 36,1%, όταν τα ποσοστά απασχόλησης σε σύνολο χώρας ανέρχονται σε 71,4% και 42,5%, αντίστοιχα. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι δύο περιφέρειες Βορείου και Νοτίου Αιγαίου κατέχουν την τελευταία (34,2%) και προτελευταία θέση (38%) μεταξύ των περιφερειών της χώρας με κριτήριο τη γυναικεία απασχόληση στην ηλικιακή κατηγορία 15-64 ετών.

Σύμφωνα με στοιχεία του έτους 2003, το ποσοστό ανεργίας στα νησιά του Αιγαίου ανήλθε σε 9,5%, σχεδόν στα ίδια επίπεδα με το αντίστοιχο ποσοστό σε σύνολο χώρας (9,9%). Κατά τη διετία 2002-2003 σημειώθηκε μείωση του ποσοστού ανεργίας στο Αιγαίο της τάξης των 2,2 ποσοστιαίων μονάδων, όταν η αντίστοιχη μείωση του ποσοστού ανεργίας κατά την ίδια περίοδο σε σύνολο χώρας ανήλθε μόλις σε 0,1%. Σε επίπεδο περιφέρειας, το Βόρειο Αιγαίο κατατάσσεται δεύτερο μεταξύ των περιφερειών με το χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας (7,3%), ενώ η περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου κατατάσσεται προτελευταία σημειώνοντας κατά το έτος 2003 ανεργία της τάξης του 11,7%. Αξιοσημείωτη ωστόσο είναι η μείωση του ποσοστού αυτού (της περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου), η οποία έφτασε τις 2,5 ποσοστιαίες μονάδες κατά τη διετία 2002-2003. Η αντίστοιχη μείωση του ποσοστού ανεργίας στην περιφέρεια Βορείου Αιγαίου ανήλθε σε 1,5 ποσοστιαία μονάδα.

Όσον αφορά τις ειδικές ομάδες ανέργων σύμφωνα με τα στοιχεία του 2002, διαπιστώνεται ότι οι μακροχρόνια άνεργοι (άνω του ενός έτους) αποτελούν το 33,9%, ποσοστό αρκετά χαμηλότερο από το αντίστοιχο σε σύνολο χώρας. Αντίθετα, το Αιγαίο παρουσιάζει υψηλότερο ποσοστό γυναικείας ανεργίας από αυτό του συνόλου χώρας: στο Αιγαίο ανέρχεται σε 17,4% έναντι 15% σε σύνολο χώρας. Το ίδιο παρατηρείται και σε ό,τι αφορά την ανεργία των νέων: στο Αιγαίο φτάνει το 29,8%, ενώ σε σύνολο χώρας ανέρχεται σε 26,5%.

4. Οικονομικοί τομείς δραστηριοτήτων

Τα νησιά του Αιγαίου, διαθέτοντας γεωργικές εκμεταλλεύσεις συνολικής έκτασης 56.371 χιλιάδων στρεμμάτων, τα οποία χρησιμοποιούνται σχεδόν στο σύνολό τους, συγκεντρώνουν το 6,9% των συνολικών γεωργικών εκμεταλλεύσεων της χώρας. Ο συνολικός αριθμός των αγροτεμαχίων ανέρχεται σε 2.645 αγροτεμάχια με μέση έκταση αγροτεμαχίου τα 6,8 στρέμματα, στα ίδια επίπεδα σχεδόν με τη μέση έκταση αγροτεμαχίου σε σύνολο χώρας (6,98 στρέμματα). Οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις στα νησιά του Αιγαίου διακρίνονται σε αμπέλια και σταφιδάμπελα (13.740 χιλιάδες στρέμματα, που αποτελούν το 8% των αμπελιών και σταφιδαμπέλων της χώρας), σε δενδρώδεις καλλιέργειες (49.075 χιλιάδες στρέμματα, 8,7% των δενδρωδών καλλιεργειών της χώρας) και σε λοιπές εκτάσεις (22.623 χιλιάδες στρέμματα), στις οποίες περιλαμβάνονται οικογενειακοί λαχανόκηποι, μόνιμα λιβάδια και βοσκότοποι, άγονοι βοσκότοποι, φυτώρια, άλλες πολυετείς φυτείες και αγροτεμάχια σε αγρανάπαυση. Οι κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις στο Αιγαίο ανέρχονται σε 39.021 (10,8% των κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων της χώρας) και διακρίνονται σε 3.447 εκμεταλλεύσεις βοοειδών (12,2% των εκμεταλλεύσεων βοοειδών σε σύνολο χώρας), 8.182 εκμεταλλεύσεις προβατοειδών (6,4% των αντίστοιχων εκμεταλλεύσεων σε σύνολο χώρας), 12.148 εκμεταλλεύσεις αιγών (8,8% σε σύνολο χώρας), 9.190 εκμεταλλεύσεις χοίρων (25,4% σε σύνολο χώρας) και 6.054 εκμεταλλεύσεις ιπποειδών (19,5% σε σύνολο χώρας). Όσον αφορά τον κλάδο της αλιείας, διαπιστώνεται ότι στο Αιγαίο αλιεύονται 7.829 αλιεύματα, μόλις το 9,1% (2002) της χώρας. Ο αριθμός των αλιευμάτων στο Αιγαίο βαίνει μειούμενος κατά την τριετία 2000-2002 σημειώνοντας Μέσο Ετήσιο Ρυθμό Μεταβολής -9,2% και μείωση κατά την ίδια τριετία της τάξης του 17,6%, όταν η αντίστοιχη μείωση σε σύνολο χώρας ανέρχεται μόλις σε 2,5%.

Ο δευτερογενής τομέας της οικονομίας παράγει το 12,19% της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας (Α.Π.Α.) σε τρέχουσες τιμές, σύμφωνα με προσωρινά στοιχεία της Ε.Σ.Υ.Ε. (2002). Στο δευτερογενή τομέα σημαντικότερος είναι ο κλάδος των κατασκευών, ο οποίος παράγει το 73,9% της Α.Π.Α. του δευτερογενή τομέα, ενώ ακολουθούν ο κλάδος του ηλεκτρισμού, του φυσικού αερίου και της ύδρευσης, που παράγει το 17,81% της Α.Π.Α., ενώ μόλις το 8,3% της Α.Π.Α. του δευτερογενή τομέα παράγει ο κλάδος της μεταποίησης. Κατά την περίοδο 1995-2002 ο κλάδος των κατασκευών παρουσιάζει σημαντική πρόοδο (βάσει Α.Π.Α.) σημειώνοντας αύξηση του Α.Π.Α. της τάξης του 172,5%. Μικρότερη αύξηση κατά την ίδια περίοδο σημειώνει ο κλάδος του ηλεκτρισμού, φυσικού αερίου και ύδρευσης σε ποσοστό 19,9% σε αντίθεση με τον κλάδο της μεταποίησης, ο οποίος σημείωσε μείωση της τάξης του 53,3%.

Ο τριτογενής αναδεικνύεται ο σημαντικότερος της οικονομίας του Αιγαίου, παράγοντας το 76,87% της συνολικής Α.Π.Α. Εξετάζοντας ειδικότερα τους επιμέρους κλάδους του τριτογενούς τομέα διαπιστώνεται ότι οι κλάδοι διαχείρισης ακίνητης περιουσίας, εκμίσθωσης, επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και ξενοδοχείων-εστιατορίων παράγουν τη μεγαλύτερη Α.Π.Α. στον τομέα (21,91% και 21,26% αντίστοιχα). Τη μεγαλύτερη ανάπτυξη κατά την περίοδο 1995-2002 γνώρισαν οι κλάδοι των ιδιωτικών νοικοκυριών με απασχολούμενο προσωπικό (αύξηση ποσοστού 349,3%), της χρηματοπιστωτικής διαμεσολάβησης (αύξηση ποσοστού 154,4%) και των μεταφορών, αποθήκευσης και επικοινωνιών (αύξηση ποσοστού 145,4%), καθώς και της εκπαίδευσης (αύξηση ποσοστού 137,8%).

Εξετάζοντας πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία για τον κλάδο του τουρισμού (2004) παρατηρείται ότι στα νησιά του Αιγαίου δραστηριοποιούνται 404 ξενοδοχειακές μονάδες, οι οποίες διαθέτουν 11.457 δωμάτια και 21.858 κλίνες, αποτελώντας το 4,5% του συνόλου των μονάδων που λειτουργούν σε σύνολο χώρας. Το 52% των μονάδων αυτών ανήκουν στην κατηγορία των δύο αστέρων, το 26% στην κατηγορία των τριών αστέρων, το 14,4% στην κατηγορία του ενός αστέρα, το 6,4% στην κατηγορία των τεσσάρων αστέρων ενώ το 1,2% των μονάδων ανήκει στην κατηγορία των πέντε αστέρων.

Μείωση παρουσιάζει η τουριστική κίνηση στα νησιά του Αιγαίου, όπως προκύπτει από πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία (2001-2002) που αφορούν τον αριθμό των αφίξεων και των διανυκτερεύσεων. Κατά τη διετία 2001-2002 σημειώθηκε μείωση των συνολικών αφίξεων της τάξης του 12,2%, ενώ μείωση της τάξης του 13,2% παρουσιάζουν και οι συνολικές διανυκτερεύσεις στα νησιά του Αιγαίου. Η μείωση των αφίξεων αλλοδαπών τουριστών ανέρχεται σε 14,5%, ενώ των διανυκτερεύσεων αυτών φθάνει το 14,1%. Μικρότερη μείωση σημειώνουν οι αφίξεις και οι διανυκτερεύσεις Ελλήνων τουριστών (4 και 5% αντίστοιχα). Σε σύνολο 2.125.496 αφίξεων (στοιχεία 2002) το 76,1% αφορά αλλοδαπούς και το υπόλοιπο 23,9% αφίξεις Ελλήνων τουριστών, ενώ σε σύνολο 15.543.193 διανυκτερεύσεων το 88,2% αφορά διανυκτερεύσεις αλλοδαπών τουριστών στα νησιά του Αιγαίου.

5. Σύνοψη